Tuaran Sabah

About Tuaran

Tuaran is a town as well as a district located in West Coast Division, in the northwest of Sabah, East Malaysia on the island of Borneo. Tuaran district has an area of 1,166 square kilometres and an estimated population of 94,100 in 2006. About half the population consists of ethnic Dusun, a third ethnic Bajau, and some Chinese. It has a distinctive nine-story Chinese pagoda as a prominent landmark.
Nearby tourist attractions are the Mengkabong Water Village and the Penimbawan Water Village, with stilt houses built by the Bajaus over the shore. There are three big resorts in Tuaran District: The Shangri-La's Rasa Ria Resort, the Mimpian Jadi Resort, and the Sabandar Resort. In addition, there are several small 'resorts' offering accommodation, food, and water activities.

The town has the great advantage for being a stopover town for travellers from the north towns (Kudat, Kota Marudu, Kota Belud, and Tenghilan) to the state capital, Kota Kinabalu which is 34km to the south of Tuaran. The town has been expanding fast and but is now limited by the Tuaran river which borders the town on three sides, almost circling it.

Every Sunday morning, Tuaran town holds a big natives' open market known as Tamu by the Sabahans. Harvests of produce from nearby villages and valleys are brought to the market, such as fruits, vegetables, handicrafts, fish, homemade traditional cakes, traditional homegrown tobacco, and so on. The tamu supplies many great photo opportunities for tourists. The variety of goods to be seen is very impressive for the visitor. The Tuaran tamu is second only to the one in Kota Belud in terms of size and exotica.

The name Tuaran is believed to have come from the Malay word tawaran which means 'bargaining' or 'sale'. This presumably reflects on the town's earlier role as a market where natives from the hillside villages brought their produce for trading with the coastal Chinese and other indigenous peoples.

LATAR BELAKANG

Tuaran terletak lebih kurang 34km dari Kota Kinabalu, Ibu Negeri Sabah. Ianya merupakan sebuah daerah yang mempunyai keluasan lebih kurang 450 batu persegi dan mempunyai 212 buah kampung. Jarak yang agak jauh ini meletakkan Daerah Tuaran sebagai sebuah Daerah terpencil tetapi tahap pembangunan yang telah berlaku secara mendadak ini telah merubah keterpencilan ini sehinggakan Daerah Tuaran kini maju hampir setanding dan seiringan dengan Daerah Kota Kinabalu.

Daerah  ini merupakan pekan yang menjadi pintu masuk ke Utara dan Timur Negeri Sabah. Ini bererti perjalanan menuju ke Kota Belud, Kudat, Ranau, Sandakan, Lahad Datu, Semporna dan Tawau harus melalui Daerah Tuaran.

Pada dasarnya iklim Daerah Tuaran ialah iklim Khatulistiwa. Suhu harian di kebanyakan kawasan Daerah Tuaran adalah di antara 25 darjah Celsius dan 29 darjah Celsius. Walau bagaimanapun, suhu di kawasan banjaran Crocker lebih dingin dan ada ketikanya ia boleh mencecah 14 hingga 24 darjah.

Daerah Tuaran menerima hujan tahunan di antara 2500mm hingga 3500 mm. Hujan lebat kerapkali turun semasa Monsoon Barat Daya  iaitu di- antara bulan Mei hingga bulan Ogos tetapi hujan paling lebat turun semasa peralihan monsoon di antara bulan September dengan November.

Jumlah  penduduk daerah Tuaran pada ketika ini ialah 108,360 dan kadar pertumbuhannya adalah 2.78 % setahun.

MUKIM DALAM DAERAH TUARAN

Daerah Tuaran mempunyai 3 buah kawasan pentadbiran iaitu Sulaman, Kiulu dan Tamparuli dimana Sulaman terdiri daripada 5 Mukim, Kiulu mempunyai 6 Mukim manakala Tamparulii mempunyai 5 Mukim seperti berikut:-

                              

When in Tuaran, be sure to visit the bustling weekly tamu (market). Once a week, the town centre comes alive with a variety of sights, sounds and smells. Early birds can grab a variety of local delicacies for breakfast, including pastries and cakes such as kuih lapis and fried noodles. Check out the fresh fruits and vegetables as well as the unique local crafts. The Kadazandusun of Tuaran are known for their handwoven baskets and the tamu is the perfect place for a good bargain.

Held on

Sundays at Tuaran Town

Opening hours

Most ‘tamu' operate as early as 6am and close by 2pm

Getting there

Tuaran is only 40 minutes by car from KK City. Take a bus from the bus station in front of Wawasan Plaza for RM3.00 per person per way. Be sure to communicate with the bus driver to indicate your drop-off point. The drop-off point is usually also the pick-up point for your return journey. Buses run from 7:30am to 5:00pm.

SEJARAH



Persoalan tentang bila dan siapakah yang menamakan Daerah ini sebagai Tuaran sukar dipastikan. Yang jelas penempatan ini telah sedia wujud sebelum kedatangan penjajah daripada Barat dan demikian juga satu bentuk sistem  pentadbiran yang bercirikan pentadbiran feudal Brunei telah lama wujud di Daerah ini  berdasarkan kepada hakikat bahawa beberapa pembesar yang dilantik oleh Kerajaan Brunei daripada kalangan rakyat tempatan. Kewujudan nama Tuaran terbukti telah dikenali dan menggunakan nama sebutan kawasan ini dalam surat-surat rasmi pihak berkuasa British sebelum mereka menjejak kaki ke bumi Sabah. Satu surat yang membuktikan hakikat ini ialah surat Sir Stamford Raffles ketika beliau menjadi Gabenor British di Jawa pada tahun 1813. Raffles telah menulis kepada Setiausaha British di India  untuk memohon  kebenaran memasuki Borneo Utara dengan alasan bahawa adanya pelawaan daripada Sultan Brunei. Pelawaan oleh Kerajaan Brunei adalah didesak oleh masalah lanun yang berleluasa di kawasan Jawaran (Tuaran) dan kawasan Jampasoo (Tempasuk). Di dalam surat tersebut Raffles menulis seperti berikut:


"The present Sultan of Borneo Proper (Brunei) is understood to be well disposed not given the   encouragement of piratical enterprise, notwithstanding  the shelter  is accorded to pirates  in almost every river in his domain,a number of petty states  having arisen beyond the reach of his authority and control. The most prominent  of these states are the states of Jawaran(Tuaran) and Jampasoo (Tempasuk) to the northward of Borneo Proper………


"It has been reported that Jawaran send about 50 prows (perahu) belonging to this states is estimated about 150 with from  one to two hundred guns.The large prows armed with 10 feet long probably 12 and 18 paunders. Their crews consisting 80-200 men. The lanoons are the most considerable, formidable of these eastern pirates. There is little doubts that we the (East India Company)should be justified in the immediate destruction of these prows.” 1


Persoalan mengapa Daerah ini  di namakan Tuaran sukar dipastikan pertama kerana gelaran 'Tuaran atau Jawaran ' telah diketahui semenjak tahun 1813 dan semua teori yang diketengahkan oleh berbagai pihak melalui kajian di kebelakangan ini sukar dipercayai kerana mereka kebanyakannya teori yang tidak disokong oleh ketepatan masa dan fakta. Apa yang jelas ialah Daerah Tuaran disebut Tuaran bersempena dengan nama sungai Tuaran iaitu satu-satunya sungai yang amat penting di Daerah Tuaran. Sungai ini pula memang dikenali dengan nama Tuaran dan melalui kajian yang dibuat dikalangan semua penduduk kampung di sepanjang sungai Tuaran iaitu daripada Kg.Tudan, Tuaran (satu kampung yang terletak di hulu sungai Tuaran) hinggalah ke Kg. Sahbandar iaitu kampung yang terletak di muara sungai Tuaran,  jelas menunjukkan bahawa orang-orang yang telah lahir sebelum merdeka telah lama mengenali sungai ini sebagai sungai Tuaran. Dalam erti kata lain, nama sungai tersebut ialah Tuaran telah dikenali dengan nama tersebut sejak dahulu lagi.


Semua fakta berhubung dengan surat Raffles in telah disebut oleh C.E.Wurtzburg di dalam bukunya bertajuk Raffles of the Eastern Isles, Hodder and Stoughton London,1954 halaman 300

BENTUK MUKA BUMI

Banjaran Crocker merupakan bentuk muka bumi yang paling dominan di Daerah Tuaran dengan ketinggian diantara 1200 hingga 2500 meter dari paras laut.  Lebih kurang 65% muka bumi daerah Tuaran adalah kawasan berbukit bukau.  Kawasan tanah rata hanya terdapat di sebahagian kecil daerah Tuaran dan kawasan ini hanyalah kawasan pesisir pantai dan juga sedikit kawasan di sebelah menyebelah hilir sungai Tuaran bermula dari Pekan Tamparuli  hinggalah ke muara sungai Tuaran.  Sungai Tuaran merupakan sungai yang terpenting di bukan sahaja untuk daerah Tuaran kerana sungai inilah yang menjadi sumber air bersih yang diproses untuk keperluan Daerah Tuaran dan juga sebahagian besar Kota Kinabalu.

EKONOMI

PELANCONGAN

Dewasa ini Daerah Tuaran telah dikenali ramai bukan sahaja di kalangan rakyat Malaysia sebagai satu Daerah yang mampu memberikan saingan dalam sektor Pelancongan malahan dikenali di seluruh dunia. Ini adalah kerana Tuaran adalah letak beberapa buah Resort atau Pusat Peranginan yang sudah dikenali di mata dunia iaitu Shangrila's Rasa Ria Resort yang terletak di Pantai Sabandar. Di samping Resort ini, Daerah Tuaran juga mempunyai beberapa tarikan semulajadi yang mampu menarik pelancong yang bersikap Eco-Pelancongan. Dalam bidang ini Daerah Tuaran berbangga dengan kawasan Simpan Bakau yang luas di Teluk Mengkabong dan juga di Teluk Sulaman di Kampung Serusop. Di antara beberapa resort ternama yang terletak di dalam Daerah Tuaran adalah seperti berikut:

Borneo SPA, Nexus Resort & SPA
Shangri-La's Rasa Ria Resort
Tuaran Beach Resort
Mimpian Jadi Golf and Country Club
Borneo Kellybays Resort

HOSPITALITI DAN PUSAT MAKANAN LAUT

Pada ketika ini Daerah Tuaran menjadi tumpuan pertumbuhan perniagaan yang bersifat sajian makanan laut. Di antara restoran yang terkenal dengan sajian makanan laut ini adalah seperti berikut:

Restoran Salut
Restoran Gayang
Restoran Oriental
D'Dalit Transit
Restoran Yun Onn
Medan Selera
Restoran Adys

PERINDUSTRIAN

Seluas 70% daripada kawasan yang telah ditetapkan oleh Kerajaan sebagai Zon Perindustrian Kota Kinabalu adalah terletak di Daerah Tuaran. Ini sekaligus merapatkan lagi jurang tanah kosong diantara Daerah Tuaran dengan Bandaraya Kota Kinabalu.

PERTANIAN

Kedudukan Ekonomi penduduk daerah Tuaran adalah bergantung kepada hasil pertanian. Pada asasnya, daerah Tuaran mempunyai keluasan kawasan yang berpotensi untuk pertanian. Sehingga kini, keluasan yang diusahakan berjumlah 14,474 hektar. Berikut adalah jenis tanam-tanaman yang ditanam:-

Jenis Tanaman	Keluasan yang ditanam (Ha)
Getah	10,272
Padi	2,868 ha (Sawah - 1,754) (Padi Bukit - 199)
Buah-buahan (campuran)	1,015 ha
Kelapa Sawit	425 ha
Nenas	280 ha
Pisang	249 ha
Sayur-Sayuran	88 ha
Kelapa	35 ha
Tembikai	30 ha
Kontan	20 ha
Rempah (Halia/Kunyit/Lengkuas/Serai)	9 ha

PEMIMPIN MASYARAKAT 

YANG BERHORMAT DATUK HAJI HAJIJI HAJI MOHD. NOOR
AHLI DEWAN UNDANGAN
KAWASAN N.10 SULAMAN
MERANGKAP MENTERI KERAJAAN TEMPATAN DAN PERUMAHAN NEGERI SABAH 

YANG BERHORMAT DATUK SERI PANGLIMA WILFRED MOJILIP BUMBURING
AHLI DEWAN RAKYAT
KAWASAN P.170 SULAMAN

YANG BERHORMAT DATUK LOUIS RAMPAS
AHLI DEWAN UNDANGAN
KAWASAN N.11 KIULU
MERANGKAP PENGERUSI LEMBAGA SUKAN NEGERI SABAH 

YANG BERHORMAT DATUK JAHID JAHIM
AHLI DEWAN UNDANGAN
KAWASAN N.09 TAMPARULI
MERANGKAP PEMBANTU MENTERI BELIA DAN SUKAN NEGERI SABAH

MANTAN PEGAWAI DAERAH

(DAHULU DAN SEKARANG)

BIL	NAMA	TAHUN PERKHIDMATAN
1	J.P.RUTHERFORD	1949
2	H.GEORGE	1949 - 1949
3	J.P.C. BURBROKE	1949 - 1951
4	E.A. PASCOE	1951 - 1952
5	I.C. PECK	1952 - 1953
6	G.F DOUGLAS	1953 - 1954
7	H.GEORGE	1955 - 1955
8	M.PIKE	1955 - 1956
9	LEONG AH KOON	1956 - 1958
10	.  D.W.EISENHAUER	1958 - 1959
11	JOHN D. DUSING	1959 - 1960
12	J.A.G.  ROBERTS	1960 - 1962
13	PETER  L.  REGIS	1964 - 1964
14	GOH BEE LENG - Memangku	1964 - 1964
15	PETER  L.  REGIS	1964 - 1964
16	PAUL LAI KUI SEONG	1964
17	DZULKIFLI  ABDUL HAMID	1967
18	DATO BISTARI DATO JINURAIN	1967 - 1968
19	A.O. PANGIRAN RAUF	1968 - 1970
20	MOHD.YUSUF YAHYA	1970 - 1973
21	HJ. PAUZI KOU	1973 - 1974
22	HJ. ABDULLAH HJ.MOHD. ARSHAD	1974 - 1974
23	HJ. SHAMSUDIN LIEW SYN SU	1974 - 1975
24	S. MOHD. ABDILLAH	1975 - 1976
25	MOHD. ZULFIKAR	1976 - 1978
26	PATRICK MICHEAL	1978 - 1980
27	MASIDI  MANJUN	1980 - 1982
28	YAHYA  AHMAD  SHAH	1982
29	ABDUL RAHMAN LO	1985
30	JAHID JAHIM	1982 - 1988
31	ARIFFIN  GADAIT	1989 -1992
32	UDIN DULLAH	1992 - 1996
33	HJ. UDA HJ.SULAI	1996 - 1997
34	AWANG SHAMSI  HJ. JAMIH	1997 - 2010
35.	MADIYEM LAYAPAN	01 Sept 2010 - Sekarang

                        

KEMUDAHAN PENGINAPAN

1. Shangri-La’s Rasa Ria Resort & Dalit Golf
2. Nexus Karambunai Resort
3. Tuaran Beach Resort
4. Mimpian Jadi Resort
5. Borneo Kellybays
6. Tang Dynasty Lodge
7. Hotel Orchid, Tuaran
8. Hotel Tuaran
9. Mitabang Homestay
10. Pukak Homestay

SENARAI JABATAN DALAM DAERAH TUARAN

AGENSI KERAJAAN

Pejabat Daerah Tuaran
Jabatan Pertanian (Daerah)
Jabatan Pertanian (Pusat Penyelidikan)
Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak
Jabatan Kerja Raya
Jabatan Pengairan dan Saliran
Jabatan Kebajikan
Jabatan Perikanan
Perpustakaan
Jabatan Tanah dan Ukur
Jabatan Air
Jabatan Hal Ehwal Agama Islam Negeri Sabah
Unit Pemimpin Kemajuan Rakyat
Bendahari Daerah

AGENSI PERSEKUTUAN

Pejabat Polis
Pejabat Pelajaran
Jabatan Penerangan
Jabatan Kesihatan
Jabatan Pendaftaran
Jabatan Penyiaran RTM Laya-Laya
Jabatan Bomba dan Penyelamat
Jabatan Pengangkutan Jalan
KEMAS
Jabatan Perpaduan Negara
Kementerian Perdagangan Dalam Negeri & Hal Ehwal Pengguna

BADAN BERKANUN

Majlis Daerah Tuaran
Lembaga Industri Getah
Koperasi Pembangunan Desa
Koperasi Serbaguna Sanya (KOSAN)
Ko-Nelayan
Yayasan Usaha Maju
Syarikat Telekom Malaysia
Lembaga Letrik Sabah (SESB)
Lembaga Padi dan Beras Negara (Bhg. Subsidi)
Pertubuhan Peladang
Bank Simpanan Nasional
Persatuan Nelayan
Pos Malaysia Berhad
Amanah Ikhtiar Malaysia

MUKIM DALAM DAERAH TUARAN

Daerah Tuaran mempunyai 3 buah kawasan pentadbiran iaitu Sulaman, Kiulu dan Tamparuli dimana Sulaman terdiri daripada 5 Mukim, Kiulu mempunyai 6 Mukim manakala Tamparulii mempunyai 5 Mukim seperti berikut:-

KAWASAN SULAMAN

           Mukim Berungis

           Mukim Mengkabong

           Mukim Tambalang

           Mukim Serusop

           Mukim Indai

          KAWASAN KIULU            

           Mukim Ulu

           Mukim Tengah

           Mukim Lembah

           Mukim Pantai

           Mukim Nabalu

           Mukim Pekan

          KAWASAN TAMPARULI                             

          Mukim Tamparuli

          Mukim Tenghilan

          Mukim Topokon

          Mukim Mangkaladoi

          Mukim Tuaran Bandar

Alamat Perhubungan:-

PEJABAT DAERAH TUARAN

BANGUNAN URUSETIA 

PETI SURAT 207

89208 TUARAN

Telefon : 088 788511

Faks : 088 788363

Emel : pd.tuaran@sabah.gov.my

Links: http://www.sabah.gov.my/pd.trn